16 października 2020 12:41
MARKI I JEGO MIESZKAŃCY W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ Z BOLSZEWIKAMI 13 – 26 SIERPNIA 1920 r.
To tytuł nowej wystawy, eksponowanej przy Skwerze Żołnierzy Wyklętych, obok mareckiego ratusza. Wystawa ma charakter edukacyjny i ukazuje rolę Marek w dobie tych historycznych wydarzeń.
Wystawa składa się z sześciu tablic.
Tab. 1. informuje, że:
Marki, obok Radzymina, Ossowa, Wólki Radzymińskiej i innych miejscowości podwarszawskich, gdzie toczyły się zaciekłe boje z bolszewikami nacierającymi na Warszawę, zapisały się w dziejach tych wydarzeń również, ale w nieco innym charakterze. W samych Markach nie toczyły się bowiem walki, lecz znajdowały się tu ośrodki decyzyjne i zaplecze logistyczne. Stąd rozsyłano rozkazy dla żołnierzy toczących zaciekłe boje pod Radzyminem, a wśród mieszkańców naszego miasta wielu zgłosiło się do udziału w wojnie na ochotnika.
W Markach znajdowały się następujące sztaby wojskowe:
11 dywizji piechoty pod dowództwem płk Bolesława Jaźwińskiego,
1 litewsko-białoruskiej dywizji piechoty pod dowództwem płk Jana Rządkowskiego,
10 dywizji Strzelców Kaniowskich dowodzonych przez gen. Lucjana Żeligowskiego.
W zabudowaniach fabryki Briggsów ulokowano sztab płk Eugeniusza Szpręglewskiego, który dowodził artylerią.
Na plebanii parafii pw. Św. Izydora – Oracza gościli oficerowie polscy i zagraniczni.
Na naszym terenie znajdowały się szpitale polowe w Markach, Pustelniku i Strudze.
Tab. 2. Przedstawia Panoramę Marek sporządzoną na podstawie opisu archiwalnej fotografii - zdjęcia lotniczego wykonanego w dniu 5 sierpnia 1931 r. z wysokości 850 m.
- Kościół parafialny pw. Św. Izydora-Oracza.
- Budynek Urzędu Gminy Marki.
- Aleja marszałka Józefa Piłsudskiego.
- Rzeka Długa.
- Ul. ks. biskupa Władysława Bandurskiego.
- Ul. płk Leopolda Lisa Kuli.
- Ul. Tadeusza Rejtana.
- Ul. gen. Józefa Zajączka.
- Synagoga w Pustelniku.
- Glinianki – wyrobiska po eksploatacji gliny na potrzeby okolicznych cegielni.
- Glinianki – wyrobiska po eksploatacji gliny.
- Budynek szkoły podstawowej nr 1 tzw. „nad rzeką”.
- Kuźnia.
- Pałacyk Briggsów
- Zabudowania bazaru.
- Szkoła podstawowa nr 1. Budynek główny.
- Domy dla robotników fabryki Briggsów tzw. „kamienice”.
- Kapliczka na tzw. „Placu Marka”.
- Fabryka Briggsów i zabudowania fabryczne.
- Park krajobrazowy w stylu angielskim.
- Komin fabryczny.
- Marecka karczma.
- Ul. 11 Listopada.
- Ul. Fabryczna.
- Ul. Szkolna.
- Ul. Tadeusza Kościuszki
- Ul. Piotra Skargi.
- Ul. Stawowa.
Tab. 3. Mareckie organizacje społeczne - funkcjonowały przede wszystkim
w ramach parafii pw. Św. Izydora–Oracza. W sumie w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży Męskiej i Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży Żeńskiej oraz kilkunastu innych organizacjach skupionych było kilkaset osób.
Bardzo aktywnie działały też organizacje o charakterze paramilitarnym jak „Strzelec” czy „Sokół”, które w swoich szeregach skupiały setki dziewcząt i chłopców.
Na terenie Marek prężnie działało kilka organizacji o charakterze lewicowym min. Polska Partia Socjalistyczna.
Tab.4. Na mareckim cmentarzu parafialnym pw. Św. Izydora-Oracza miejsce wiecznego spoczynku znalazło kilkunastu żołnierzy polskich, którzy polegli w bojach z wojskami bolszewickim pod Radzyminem. Niestety większości z nich nie znamy z imienia i nazwiska.
Na cmentarzu w Markach zostało pochowanych ponadto 93 żołnierzy polskich biorących udział w walkach z bolszewikami w rożnych rejonach Rzeczypospolitej, którzy zmarli w Szpitalu Wojskowym tzw. „Czerwonym Dworze” w pobliskim Pustelniku.
W tych przełomowych dniach Bitwy Warszawskiej, kiedy ważyły się losy tak niedawno odzyskanej przez Polskę wolności należy podkreślić ogromną rolę i zaangażowanie Kościoła rzymskokatolickiego.
W murach najstarszej mareckiej świątyni odprawiano nabożeństwa błagalne o ocalenie Polski, odbywały się procesje, śpiewano suplikacje „Od powietrza, głodu, ognia i wojny zachowaj nas Panie”. Żołnierze udający się na pola walki pod Radzyminem, przechodząc niedaleko mareckiego kościoła modlili się o szczęśliwy powrót do swoich rodzin i domów.
Wielu księży brało czynny udział zwykle jako kapelani w bojach prowadzonych z bolszewikami.
Funkcję kapelana w szpitalu wojskowym w Pustelniku w tzw. „Czerwonym Dworze” pełnił ks. Dominik Budzejko, który był proboszczem parafii pw. Św. Izydora – Oracza w latach 1921-1931. Już po zakończeniu działań wojennych pozostał kapelanem w Fili Wojskowego Szpitala Przyrodo-Leczniczego im. marszałka Józefa Piłsudskiego w „Czerwonym Dworze” w Pustelniku oraz w szpitalu dla nerwowo chorych w Drewnicy.
Również późniejszy proboszcz parafii pw. Św. Izydora–Oracza w latach 1931-1947 ks. Teodor Jesionowski w czasie wojny z bolszewikami 1919-1921 pełnił funkcje kapelana wśród żołnierzy polskich walczących na terenie Wołynia i Podola.
Tab.5. Marecka Kolej Dojazdowa - popularna wąskotorowa „ciuchcia” odegrała wspaniałą rolę w sierpniu 1920 r. służąc jako jeden z podstawowych środków transportu zaopatrujących polskich żołnierzy na niedalekiej linii frontu pod Radzyminem.
Koleją dowożono żołnierzy, broń i amunicję, narzędzia do kopania rowów i okopów, zwoje drutów do układania zasieków, zaopatrzenie i prowiant.
Kolejką transportowano żołnierzy rannych w bojach z hordami bolszewickimi pod Radzyminem, dostarczając ich do głównego punktu medycznego, który znajdował się w okolicach dzisiejszego dworca Warszawa Wileńska.
Tab. 6. Życie codzienne mieszkańców Marek zdeterminowane było pracą niezbędną do utrzymania rodzin. Największym zakładem pracy była fabryka przędzalnicza Braci Briggsów. Setki mieszkańców Marek zatrudniało się przede wszystkim sezonowo w kilku działających tu cegielniach. Byli to tzw. „strycharze”.
Prężnie działała, również jako placówka życia kulturalnego Ochotnicza Straż Pożarna ze słynna orkiestrą dętą.
O rozwój tężyzny fizycznej, przysposobienia obronnego i wychowanie w duchu patriotycznym dbały organizacje „Strzelca” i „Sokoła”.
W prywatnym kinie oglądano czarno-białe filmy. Na początku było to kino nieme „z grajkiem przy fortepianie”.
Mareckie dzieci uczyły się w dwóch placówkach szkolnych: Szkole Podstawowej nr 1 oraz od 1926 r. w Szkole Podstawowej im. Pomnik Zwycięstwa 1920 r. w Pustelniku.
Zapraszamy do zapoznania się z tą nową wystawą i czekamy na uwagi i komentarze.
Składamy serdecznie podziękowania dla mieszkańców naszego miasta za udostępnienie zamieszczonych archiwalnych fotografii, które pochodzą z rodzinnych zbiorów:
Bogusława Dąbkowskiego
Grzegorza Młodzianowskiego
Zbigniewa Motyczyńskiego
Zenobii Żbikowskiej oraz zbiorów Stowarzyszenia Marki-Pustelnik- Struga.
Dziękuję też Pani Emilii Wrzosek z Wydziału Promocji Spraw Społecznych i Zdrowia Urzędu Miasta Marki za współpracę i szereg cennych uwag przy powstawaniu wystawy.
Opracowanie: Zbigniew Paciorek, Prezes Stowarzyszenia Marki-Pustelnik-Struga.
