21 stycznia 2009 09:03
Pierwszy mój wpis Gwiazda pod krzyżem (http://www.marki.net.pl/gwiazda-pod-krzyzem-5036 ) spotkał się ze sporym zainteresowaniem. Wiele osób pyta mnie o ciąg dalszy. Dostałem kilka e-mail z różnymi informacjami i sugestiami. Cieszy takie zainteresowanie. Dlatego też postanowiłem nie zwlekać, ale przedstawić, co nowego przyniosły poszukiwania.
Rozpocząłem od poszukiwania odpowiedzi na pytania - czy kompozycja gwiazdy pod krzyżem była czymś powszednim? Może była w tamtych latach taka moda?
Jeśli to moda na takie ozdabianie nagrobków, to powinno być dość łatwe odnalezienie innych. Na różnych cmentarzach.
Pierwszym odkryciem było odnalezienie tego samego motywu na Powązkach.
Otóż na warszawskich Powązkach znajduje się grobowiec rodziny Herman. Gwiazda wygląda na identyczną.
Zresztą każdy może sam ocenić. Pomnik ten jest nieźle opisany pod adresem http://sowa.website.pl/powazki/Nagrobki/kwTHerman.html
Na temat kompozycji i gwiazdy możemy przeczytać:
Tłem dla figury jest ściana fantazyjnie wycięta na szczycie i zwieńczona krzyżem, a bezpośrednio nad głową Smutku umieszczono gwiazdę.
Syrewicz bardzo chętnie powtarzał tę kompozycję (tzn. masywny cokół z miejscem na inskrypcję, rzeźba i tablica, stanowiąca dla niej tło).
Mamy więc wzmiankę o gwieździe nad głową rzeźby. Ale dlaczego została tam umieszczona i co symbolizuje - nadal nie wiemy.
O nagrobku tym można znaleźć wiele informacji w Internecie. Oto kolejna:
Biała personifikacja żalu na grobowcu Hermanów (kw. T) z 1880 r. należy do najpiękniejszych rzeźb Powązek. Jej autorem jest Bolesław Syrewicz. Z bloku białego marmuru wyczarował postać kobiety owiniętej, jak to pisała ówczesna prasa, "oprócz zwyczajnej draperii welonem na twarzy, spod którego delikatnej, przezroczystej gazy wyłania się profil pięknych rysów, pełen smutku i żałoby". W jednej ręce trzyma liść palmowy, w drugiej wieniec. Palma, zwana przez Greków feniksem, ma związek z tym odradzającym się ptakiem i symbolizuje zmartwychwstanie i życie wieczne.
(Egipskie symbole Tomasz Urzykowski, Jerzy S. Majewski http://miasta.gazeta.pl/warszawa/1,80371,4623841.html?as=3&ias=3&startsz=x )
Mamy więc opis symboliki pewnych elementów rzeźby. Jest mowa o symbolu zmartwychwstania i życia wiecznego. Ale nadal nie ma ani słowa o symbolice gwiazdy.
Dlaczego? Można przyjąć założenie, że symbolika gwiazdy pięcioramiennej pod krzyżem, była tak oczywista, jak krzyż na mogile. Dlatego nikt nie pisał o jej symbolicznym znaczeniu.
Poczytajmy fragment artykułu Plastyka nagrobkowa a dotyczącego zabytkowej nekropolii przy ul. Lipowej w Lublinie.
Jednym z najpiękniejszych przedstawień na cmentarzu jest grupa anioła z żałobnicą na nagrobku Bobrowskich z 1888 r. w sekcji 5a. Grupę wyrzeźbił Bolesław Syrewicz (1838 ? 1899). Był on uczniem F. Piwarskiego, kształcił się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych w Berlinie, Monachium i Rzymie. W 1867 r. objął pracownię rzeźby na zamku Królewskim w Warszawie. Wykonywał rzeźby religijne, popiersia i tematy rodzajowe. Syrewicz należał do grupy artystów neoklasycznych, akademickich. Jego rzeźby cechuje piękna kompozycja, staranność modelunku i fabularny wątek.
http://www.cmentarz.lublin.pl/plastyka_nagrobkowa.htm
Chciałbym zwrócić uwagę, że autor pomnika był jednym z większych artystów. Nie może więc być raczej mowy o przypadkowym umieszczeniu gwiazdy nad głową rzeźby. Artysta miał w tym jakiś cel. Chciał nam coś przez to powiedzieć. Ale nadal nie wiemy - co symbolizuje ta gwiazda. Pytanie pozostaje otwarte.
Bolesław Syrewicz zmarł w 1899 r. Nie mógł, więc mieć żadnego związku z pomnikiem, od którego rozpocząłem.
Nagrobek z motywem gwiazdy pod krzyżem odnalazłem także na innej mogile na Powązkach. Tym razem w książce Stanisława Szenica Cmentarz Powązkowski 1891-1918. Ilustracja jest poświęcona, co prawda, innemu nagrobkowi, ale obok widać pomnik Stanisława Deskura, zmarłego w 1874 roku. (Szenic, Stanisław : Cmentarz Powązkowski 1891-1918 : zmarli i ich rodziny / Warszawa: "PIW?, 1983.) Wszystkie trzy książki, poczynając od roku 1790, dostępne są w naszej mareckiej bibliotece.
(http://biblioteka.marki.pl )
Mamy więc trzy mogiły z motywem gwiazda umieszczoną bezpośrednio pod krzyżem. Pierwsza z 1874 roku, druga z 1880 roku i trzecia z 1908 roku.
Potrzebuję informacji ? czy na cmentarzach w okolicznych miejscowościach spotkał się ktoś z podobnymi nagrobkami?
Nadal szukamy odpowiedzi na pytanie - dlaczego umieszczono gwiazdę na nagrobku?
Na wszelkie informacje i sugestie czekają - autor oraz prapraprawnuczek zmarłego.
Antoni Widomski
